---

Hikikomori: όταν οι άνθρωποι επιλέγουν την απομόνωση τους

Hikikomori είναι οι άνθρωποι που αποσύρονται οικειοθελώς από την κοινωνία, για διάφορους λόγους. Η ορολογία προέρχεται από τη Ιαπωνική γλώσσα, το φαινόμενο ως τέτοιο όμως, εμφανίζεται και σε άλλα μέρη του κόσμου.

Ανάλογα με τα συμφραζόμενα, η ιαπωνική λέξη Hikikomori συνήθως μεταφράζεται στη γλώσσα μας ως “υποχώρηση” ή “εκείνος που κλείνεται”. Αναφέρεται σε άτομα που αποσύρονται στον προσωπικό τους χώρο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και αποφεύγουν όσο το δυνατόν περισσότερο τις κοινωνικές επαφές κάθε είδους. Όμως όχι μόνο αυτοί που επηρεάζονται ως άτομα, αλλά και το ίδιο το φαινόμενο της απόσυρσης μπορεί να εννοηθεί με τον όρο αυτόν.

Hikikomori: Τι σημαίνει σημαίνει ακριβώς αυτό;

Σύμφωνα με την Pharmazeutische Zeitung, το ιαπωνικό υπουργείο υγείας χαρακτηρίζει ως Hikikomori τα άτομα εκείνα, τα οποία για ένα διάστημα έξι μηνών ή περισσότερο δεν βγαίνουν από το σπίτι τους, απομονώνοντας πλήρως τον εαυτό τους από άτομα της οικογένειας τους και την υπόλοιπη κοινωνία. Τα άτομα που επηρεάζονται, πολύ συχνά δεν πηγαίνουν στη δουλειά ή στο σχολείο και αποφεύγουν επίσης ακόμη και την επαφή με στενά άτομα αναφοράς, όπως είναι οι γονείς, τα αδέρφια ή οι φίλοι. Όχι σπάνια, αυτή η “απομόνωση” ορισμένων μηνών μπορεί να επεκταθεί ακόμη και σε ένα χρονικό διάστημα ορισμένων ετών: Η Pharmazeutische Zeitung έχει αναφέρει το 2016, πως περίπου το 35 τοις εκατό των στατιστικά καταγεγραμμένων ατόμων Hikikomori, δεν είχαν εγκαταλείψει από το σπίτι τους για περισσότερα από επτά χρόνια!

Επίσης, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του ιαπωνικού υπουργείου εργασίας, σχεδόν ένα εκατομμύριο Ιάπωνες ίσχυαν το 2019 ως Hikikomori. Αυτός ο τύπος εθελοντικής απομόνωσης είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος στην Ιαπωνία. Αυτό το έχει συνειδητοποιήσει και η Ιαπωνολόγος Evelyn Schulz από το Πανεπιστήμιο Ludwig Maximilian του Μονάχου, η οποία μάλιστα το αναφέρει συγκεκριμένα σε ένα άρθρο της γύρω από αυτό το θέμα. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται όμως και σε άλλες χώρες - σύμφωνα με την Schulz – και ιδιαίτερα συχνά στην Ισπανία, τις ΗΠΑ, τη Νότια Κορέα και την Ινδία. Μάλιστα μεταξύ του 2008 και 2014, οι γιατροί μόνο στην ισπανική πόλη της Βαρκελώνης είχαν καταγράψει 190 περιπτώσεις τέτοιας ακραίας αυτοαπομόνωσης, αναφέρει το γνωστό επιστημονικό περιοδικό Spektrum.

Ποιους επηρεάζει το φαινόμενο Hikikomori;

Σύμφωνα με το Spektrum, τα κρούσματα που καταγράφηκαν στη Βαρκελώνη ήταν κυρίως ασθενείς ηλικίας περίπου 40 ετών, οι οποίοι ζούσαν σε απομόνωση κατά μέσο όρο τρία χρόνια κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Σύμφωνα με τους Japan Times, περίπου 613.000 άτομα ηλικίας μεταξύ 40 και 60 ετών λέγεται πως είναι Hikikomori και στην Ιαπωνία. Αυτό είναι ένα υψηλότερο ποσοστό από ότι στην ηλικιακή ομάδα ατόμων μεταξύ 15 και 39 ετών, όπου έχουν καταγραφεί περίπου 541.000 άτομα.

Αυτή η σχετικά υψηλή αναλογία μεσήλικων ή ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, οφείλεται μεταξύ άλλων στο γεγονός, πως οι Hikikomori αποσύρονται πολύ συχνά για μεγάλες φάσεις της ζωής τους, και δεν αλλάζουν την κατάσταση αυτή για χρόνια ή ακόμη και δεκαετίες. Αν τελικά αναζητήσουν κάποια στιγμή βοήθεια και στη συνέχεια καταγραφούν στις στατιστικές, τότε βρίσκονται ήδη σε αρκετά προχωρημένη ηλικία, λέει η Ιαπωνολόγος Evelyn Schulz. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και οι Hikikomori, στους οποίους η ανάγκη απόσυρσης αναπτύσσεται μόνο κατά τις δεκαετίες ήδη προχωρημένης ηλικίας, και οι οποίοι προηγουμένως δεν είχαν καθόλου συμπτώματα με κοινωνικά προβλήματα.

Σύμφωνα με τα τρέχοντα στατιστικά στοιχεία, το 80 τοις εκατό των Hikikomori στη Ιαπωνία, είναι άνδρες. Ωστόσο, ο αριθμός των μη αναφερόμενων γυναικείων περιπτώσεων θα μπορούσε να είναι πολύ μεγαλύτερος. Σύμφωνα με την Miho Goto, η οποία είναι ιδρυτής μιας οργάνωσης βοήθειας για άτομα Hikikomori, οι γυναίκες κατά την ιαπωνική αντίληψη, είναι πιο στενά συνδεδεμένες με την οικιακή φροντίδα. Και ίσως αυτός είναι ο λόγος, το ότι είναι πολύ πιο δύσκολο να παρατηρηθεί, αν εγκαταλείπουν το σπίτι τους ή όχι.

Παρά τα υψηλά ποσοστά στην ηλικιακή ομάδα των 40 και άνω, επηρεάζονται επίσης και πάρα πολλοί νέοι από αυτό το φαινόμενο. Στη Γερμανία - για παράδειγμα - οι παιδίατροι έχουν αναγνωρίσει αυτό το πρόβλημα στους χώρους του διαδικτύου και έχουν ξεκινήσει να διευκρινίζουν τους λόγους αυτούς.

Hikikomori: Γιατί αποσύρονται από μόνοι τους κάποιοι άνθρωποι από την κοινωνία;

Η επιστημονική μελέτη του φαινομένου Hikikomori, είναι ένα σχετικά νέο πεδίο. Κατά συνέπεια, υπάρχει ακόμη μεγάλη ανάγκη για έρευνα γύρω από αυτό. Και συγκεκριμένα, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά αναπάντητα ερωτήματα γύρω από τα κίνητρα και τους λόγους της αυτοαπομόνωσης.

Ψυχικές ασθένειες: Οι υπάρχουσες ψυχικές ασθένειες - για παράδειγμα – θα μπορούσαν να παίξουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο επάνω σε αυτό. Οι παιδίατροι που ασχολούνται συγκεκριμένα με το διαδίκτυο, επικαλούνται μια μελέτη των Roseline Yong και Kyoko Nomura, σύμφωνα με την οποία πολλοί από τους Hikikomori που εξετάστηκαν, είχαν υποβληθεί σε ψυχιατρική θεραπεία πριν από την απομόνωση τους και συχνά ήταν μάλιστα επιρρεπείς σε αυτοτραυματισμό. Σύμφωνα με την Evelyn Schulz, η σχιζοφρένεια, η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, οι διαταραχές προσωπικότητας ή οι διαταραχές από το φάσμα του αυτισμού θα μπορούσαν να παρατηρηθούν στα άτομα Hikikomori. Ωστόσο, δεν είναι σαφές εάν τέτοια προβλήματα είναι στην πραγματικότητα ο κύριος λόγος για την κοινωνική απομόνωση ή αν πρόκειται περισσότερο για συνέπειες της μακροπρόθεσμης απεμπλοκής από την αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους.

Κοινωνικοί φόβοι: Σύμφωνα με διάφορες μελέτες, τα προβλήματα που δημιουργούνται μέσω αυτής της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων, είναι ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους κάποιοι άνθρωποι απομονώνονται κοινωνικά. Στη μελέτη τους, οι Yong και Nomura καταλήγουν στο συμπέρασμα, πως οι διαπροσωπικές δυσκολίες μεταξύ των ανθρώπων είναι ένα σημαντικό κίνητρο για τους Hikikomori, ώστε να αποφεύγουν τις κοινωνικές επαφές. Σε μια έρευνα - για παράδειγμα - οι συμμετέχοντες στη μελέτη είχαν δηλώσει ιδιαίτερα συχνά “ανησυχώ για το τι μπορεί να σκέφτονται οι άλλοι για μένα” ή “δεν μπορώ να εντάξω τον εαυτό μου σε κάποια από αυτές τις ομάδες ανθρώπων”, σύμφωνα με τους ερευνητές ιατρούς. Όμως ακόμη και το Mobbing ή κάποια οικογενειακά προβλήματα θα μπορούσαν επίσης να είναι κάποιοι λόγοι, για τους οποίους οι Hikikomori αποφεύγουν συνειδητά να αντιμετωπίσουν - και κάποιες φορές να συγκρουστούν - με άλλα άτομα.

Κοινωνική πίεση: Η Ιαπωνολόγος Evelyn Schulz αναγνωρίζει όμως και ως έναν ακόμη σημαντικό λόγο, την κοινωνική πίεση για απόδοση και προσδοκίες, και οι οποίες θεωρούνται στην Ιαπωνία ως ιδιαίτερα σοβαρές. Ακόμη και το σχολικό σύστημα είναι πολύ απαιτητικό και προσανατολισμένο στην απόδοση, και αυτή η τάση συνεχίζεται με την μετάδοσή τους στην εργασία και την ιδιωτική ζωή. Όμως ακόμη και εκτός της Ιαπωνίας, η υπερβολική πίεση για απόδοση μπορεί να είναι μια ψυχολογική πρόκληση, ειδικά για τους νέους.

Ψηφιοποίηση: Τέλος, η διαρκώς αυξανόμενη ψηφιοποίηση θεωρείται πως εντείνει το πρόβλημα του Hikikomori. Σύμφωνα με την Evelyn Schulz, πολλοί από τους Hikikomori πιστεύεται πως είναι εθισμένοι με το διαδίκτυο. Επειδή αυτό τους διευκολύνει στην προσπάθεια τους να αποφύγουν τις πραγματικές επαφές με τους ανθρώπους.

Υπάρχουν τρόποι εξόδου από την αυτοαπομόνωση;

Αν και το διαδίκτυο μπορεί να συμβάλει στην επιδείνωση της απομόνωσης, η Evelyn Schulz πιστεύει πως θα μπορούσε όμως επίσης να έχει και ένα θετικό αποτέλεσμα: σε διαδικτυακές συζητήσεις με άλλους ανθρώπους, οι Hikikomori θα μπορούσαν να προσεγγίσουν ξανά προσεκτικά κάποιες κοινωνικές επαφές, για παράδειγμα μέσω blog ή φόρουμ. Από την άλλη, το διαδίκτυο θα μπορούσε να διευκολύνει και τους θεραπευτές ή τους γιατρούς, ώστε να έχουν πρόσβαση μέσω αυτού σε κοινωνικά απομονωμένα άτομα που χρειάζονται βοήθεια, και να θεραπεύσουν τα κοινωνικά τους άγχη.

Ο Otohiko Hosaka - πατέρας ενός Hikikomori - έχει πει στο Deutschlandfunk Kultur, πως στο παρελθόν η οικογένεια και η κοινωνία απλώς αποδέχονταν σιωπηρά την αυτοαπομόνωση. Στο μεταξύ όμως, έχει αναπτυχθεί μια διαφορετική επίγνωση του προβλήματος - ειδικά στην Ιαπωνία - και υπάρχουν πολλοί τρόποι βοήθειας. Εκτός από γιατρούς και θεραπευτές, αυτοί οι τρόποι βοήθειας περιλαμβάνουν επίσης οργανισμούς όπως το σημείο επαφής του Miho Goto για συγγενείς και άτομα Hikikomori ή ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός "New Start".

Όμως και σε άλλες χώρες, η επίγνωση του φαινομένου είναι συχνά λιγότερο εμφανής, αν και η κοινωνική απομόνωση αυξάνεται επίσης και εκεί: σύμφωνα με έκθεση του Goethe-Institut στην Ιαπωνία, μεταξύ πέντε και δέκα τοις εκατό των νέων Ευρωπαίων αποφεύγουν τις κοινωνικές επαφές, επειδή φοβούνται πως ίσως κριθούν από τους γύρω τους. Και όπως σημειώνει η Evelyn Schulz, αυτό είναι εδώ και πολύ καιρό ένα διεθνικό φαινόμενο, το οποίο θα έπρεπε ίσως να διεγείρει μέσα μας τον προβληματισμό για θεμελιώδη προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας και της αλληλεπίδρασης των ανθρώπων.

Κείμενο: Philos vom Berg