Τι ρόλο έπαιζε στους αρχαίους Έλληνες και τους Ρωμαίους η οικόσιτη γάτα.

Συλλέκτης ποντικών, θεότητα, αγγελιοφόρος του Σατανά, ή αγαπημένο μέλος της οικογένειας. Η ιστορία της γάτας είναι μακρά, και γεμάτη από διάφορα σκαμπανεβάσματα. Στο άρθρο μου αυτό θα σας διηγηθώ, πώς τα πήγαιναν τα αγαπημένα μας αυτά ζώα στις μεγάλες αυτοκρατορίες των αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων.

Στην αρχαιότητα, κάποια από τα μικρά ελληνικά κράτη-πόλεις είχαν αρχίσει με τη θαλάσσια επέκταση τους, και συναλλάσσονταν με την αρχαία Αίγυπτο. Έτσι, οι πρώτες γάτες που μετανάστευσαν στα ελληνικά νησιά, μάλλον προήλθαν από εκεί. Όμως οι κάτοικοι της Πόλης – όπως αποκαλούσαν τότε την Κωνσταντινούπολη - δεν είχαν πάντα μόνο επαινετικά λόγια για αυτά τα ζώα. Οι κάτοικοι της Ρώμης αντίθετα, αντιμετώπιζαν τις γάτες τους διαφορετικά, και υπήρχε μάλιστα ακόμη και μια απαγόρευση εξαγωγής για τα “ιερά” τους ζώα. Ας δούμε λοιπόν λίγο πιο αναλυτικά, την ιστορία της γάτας στην αρχαιότητα!...

Πώς ήρθε η γάτα στην αρχαία Ελλάδα

Την εποχή εκείνη, υπήρχαν έντονες εμπορικές σχέσεις μεταξύ των Αιγυπτίων και του αρχαίου ελληνικού μυκηναϊκού πολιτισμού της Κρήτης, που χρονολογούνται ήδη μεταξύ 1500 έως 1900 χρόνων πριν από την γέννηση του Χριστού.

Τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν, πως οι Έλληνες διατηρούσαν ήδη εκείνη την εποχή γάτες ως οικόσιτα ζώα. Τα ζώα ονομάζονταν αρχικά από τους Μυκηναίους ”αίλουροι”, που σημαίνει κάτι σαν “το ζώο που κουνάει την ουρά του πέρα ​​δώθε”. Ανάγλυφα της εποχής εκείνης που απεικονίζουν γάτες, βρέθηκαν κατά τη διάρκεια ανασκαφών ακόμη και στο ανάκτορο της Κνωσού στην Κρήτη. Οι αρχαιολόγοι υποθέτουν μάλιστα, πως το παλάτι αυτό χτίστηκε μεταξύ 1800 και 2000 χρόνια πριν από την γέννηση του Χριστού. Και αυτό αποδεικνύει, πως οι Μυκηναίοι είχαν από καιρό συναλλαγές με τους Αιγύπτιους, από τους οποίους και έφεραν τις γάτες στην πατρίδα τους.

Όμως ακόμη και σε μεταγενέστερη χρονική στιγμή της αρχαιότητας, η “υψηλή” ελληνική κοινωνία ασχολήθηκε με τις γάτες και την ιστορία τους. Στην ηπειρωτική Ελλάδα, την εποχή των κρατών-πόλεων της Σπάρτης και της Αθήνας, βρέθηκαν αγγεία με απεικονίσεις γατών, καθώς και διακοσμημένοι τοίχοι όπως και μαρμάρινα ανάγλυφα, τα οποία απεικόνιζαν επίσης αυτά τα ζώα.

Οι Έλληνες αρχικά αντέδρασαν με χλευασμό σχετικά με τη μακρά ιστορία της γάτας στην κατεχόμενη Αίγυπτο

Στην πραγματικότητα, για τους Έλληνες οι γάτες ήταν περισσότερο ζώα χρήσης, τα οποία έπαιρναν μαζί τους στα εμπορικά πλοία, ώστε να κρατούν τα ποντίκια και τους αρουραίους μακριά από τα εμπορεύματα. Η λατρεία της γάτας από τους Αιγύπτιους αντιμετωπίστηκε με κάποιο χλευασμό, την περίοδο που οι Πτολεμαίοι κυβερνούσαν εκεί ως Φαραώ μετά την κατάκτηση της Αιγύπτου (περίπου από το 332 έως το 32 π.Χ.). Αυτό διακήρυξε - ως παράδειγμα - ο αρχαίος ιστορικός Ηρόδοτος μετά από μια επίσκεψή του στο αιγυπτιακό νεκροταφείο γατών στον Μπουμπάστη: “Όταν πεθαίνει η γάτα ενός σπιτιού, όσοι ζουν στο σπίτι εκείνο ξυρίζουν τα φρύδια τους”.

Οι περιγραφές του Ηροδότου είναι μάλιστα μερικές φορές ακόμη πιο συγκλονιστικές και μεταξύ κάποιων ιστορικών αμφιλεγόμενες. Παραδείγματος χάριν, σε κάποιο σημείο είχε γράψει επίσης για τη λατρεία της γάτας στην Αίγυπτο: “Όποιος σκοτώνει ένα ζώο, ακόμα κι αν αυτό συμβεί κατά λάθος ή κάτω από ατυχείς συνθήκες, θα τιμωρηθεί με καταδίκη σε άμεσο θάνατο.” Σε άλλο σημείο στα ιστορικά του γραπτά, ο Ηρόδοτος αναφέρει πόσο απλό είναι να νικήσει κάποιος τους Αιγύπτιους σε μια μάχη. Αρκεί απλά να τοποθετήσει μπροστά τους γάτες, με αποτέλεσμα να είναι ανίκανοι να αντιδράσουν και να ξεκινούν άμεσα να προσεύχονται.

Η ιστορία των γατών στην αρχαία Ρώμη ξεκίνησε από τα σπίτια της υψηλής κοινωνίας

Το επόμενο κεφάλαιο στην ιστορία της γάτας από την αρχαιότητα, διαδραματίζεται σε ένα είδος τριγωνικής σχέσης μεταξύ Πτολεμαίων, Αιγυπτίων και Ρωμαίων. Ενώ σέβονταν τους Έλληνες για τη μάθησή τους, οι Ρωμαίοι δεν κληρονόμησαν την προκατάληψη των Ελλήνων απέναντι στους Αιγύπτιους για τη σχέση τους με τις γάτες. Αντίθετα - μεταξύ της Ρώμης και της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου υπήρξε ένα τόσο ζωηρό εμπόριο αυτών των ζώων μεταξύ τους, που κάποια στιγμή απαγορεύτηκε η εξαγωγή των γατών. Μερικοί ιστορικοί υποθέτουν επίσης, πως οι εμπορικά πολύ δραστήριοι Φοίνικες έφεραν τις πρώτες γάτες στη Ρώμη. Το σίγουρο είναι, πως οι εμπορικοί λαοί της Μεσογειακής περιοχής δεν άφηναν τις απαγορεύσεις να τους εμποδίσουν, ώστε να ολοκληρώνουν τις επιχειρήσεις τους. Έτσι, οι γάτες μεταφέρονταν μαζικά με φορτηγίδες και εμπορικά πλοία σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Αρχικά στη Σικελία, και από εκεί μετά στη Ρώμη.

Αρχικά, τις γάτες τις συναντούσε κανείς μόνο στα σπίτια της “υψηλής” κοινωνίας, της οικογένειας των πατρικίων. Στα λατινικά ονομάζονταν "felis", που ήταν αρχικά ο όρος για την γηγενή αγριόγατα. Αυτός ο όρος μπορεί ακόμη και σήμερα να βρεθεί στην επιστημονική γλωσσολογία. Ωστόσο, υπάρχει και μια δεύτερη λατινική λέξη, την οποία δανείστηκαν οι Ρωμαίοι από τη νότια Αίγυπτο και από τις φυλές των Νουβίων: από το “kadiska“ δημιούργησαν οι Ρωμαίοι τη λέξη “cattus”. Και από αυτή τη λέξη προέρχονται σήμερα πολλά ονόματα των ζώων αυτών - για παράδειγμα η επιστημονική ονομασία "felis catus" και η αγγλική λέξη "cat".

Οι Ρωμαίοι έδιναν στις γάτες τους ονόματα όπως “ποντικοσυλλέκτης” ή “κλεφτρόνι”

Μερικά από τα ονόματα των αρχαίων Ρωμαίων για τις γάτες εξακολουθούν να υπάρχουν ως σήμερα. Μεταξύ άλλων, οι γάτες τους έφεραν ονόματα όπως Mussio “ο πόντικας”, Murilegus “ο ποντικοσυλλέκτης” ή Pilax ”το κλεφτρόνι”. Όμως, ακόμη και η λατινική ονομασία του είδους εξακολουθεί να βρίσκεται επίσης σε ονόματα όπως τα Felicula ή Felicla.

Σύμφωνα με έναν θρύλο, το ρωμαϊκό προσωνύμιο και τιμητικό όνομα Cato λέγεται πως προέρχεται επίσης από τη ρίζα της λέξης. «Cato» σημαίνει κάτι σαν “ευχερής” ή “ευφραδής ” και ήταν το προσωνύμιο μιας γενιάς πολιτικών, όπως ο συγγραφέας Marcus Portius “Cato”, γνωστός και ως Cato the Elder. Ωστόσο, δεν είναι γνωστό αν στον Marcus Portius άρεσαν οι γάτες.

Πρώτη ιστορικά μεταδιδόμενη ανάλυση συμπεριφοράς της γάτας από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο

Ωστόσο, γνωρίζουμε από τη γραφή “Naturalis historia” του Πλίνιου του Πρεσβύτερου, σύγχρονου του Ιουλίου Καίσαρα, πως οι Ρωμαίοι ήταν σχετικά εξοικειωμένοι με τα ζώα. Στην πραγματεία του για τη φύση, περιγράφει πώς σκαρφαλώνουν οι γάτες στα δέντρα και πώς λάμπουν τα μάτια τους στο σκοτάδι. Παρατήρησε επίσης, πόσο αθόρυβα και προσεκτικά πλησιάζουν οι γάτες στο θήραμά τους και πως θάβουν τα περιττώματα τους, επειδή διαφορετικά η μυρωδιά τους θα τις πρόδιδε. Ωστόσο, ο Πλίνιος έκανε ένα μεγάλο λάθος όταν έγραψε: "Η γλώσσα μιας γάτας είναι τραχιά και με ραβδώσεις σαν λίμα. Και μπορεί να χαράξει το ανθρώπινο δέρμα όταν το γλείφει. Και αυτό θα μπορούσε να τρελάνει ακόμη και τις εξημερωμένες γάτες, μόλις εισέλθει το σάλιο τους στο αίμα.”

Οι άνθρωποι αυτού του αρχαίου πολιτισμού γνώριζαν καλύτερα την ανάγκη των ζώων για ελευθερία. Τοποθετούσαν την γάτα στα πόδια της ρωμαϊκής θεότητας Libertas, την οποία προσωποποιούσαν με τη μορφή της γάτας. Αυτό συμβολίζει την ανεξαρτησία και την ελευθερία του Ρωμαίου πολίτη, και μαζί με το civitas (ιθαγένεια) και το familia (οικογενειακή κατάσταση, υπαγωγή), ήταν ένα από τα πιο σημαντικά μέρη της δικαιοπρακτικής ικανότητας κάθε ελεύθερου Ρωμαίου, και έδειχνε πόσο εκτιμούσαν τη γάτα.

Κείμενο: Philos vom Berg