---

Η γεωργία και η διατροφή της ανθρωπότητας

Η βιολογική γεωργία δεν μπορεί να υποστηρίξει τον αυξανόμενο παγκόσμιο πληθυσμό με αρκετή τροφή. Όμως, η συμβατική γεωργία, επίσης όχι. Για την παραγωγή ποσοτικά αρκετών τροφίμων, απαιτούνται διαφορετικές στρατηγικές - τόσο νέες, όσο και παλιές.

Το πρόβλημα αυτό, χειροτερεύει μέρα με τη μέρα. Η γεωργία είναι ήδη σήμερα ένας σημαντικός παράγοντας για τα μεγάλα προβλήματα ενός αυξανόμενου πληθυσμού των ανθρώπων σε μια Γη, της οποίας η επιφάνεια όμως δεν αυξάνεται μαζί. Και μην ξεχνάμε επίσης, πως οι εκμεταλλεύσεις των αγροτών και κτηνοτρόφων σε όλον τον κόσμο, ευθύνονται για περισσότερο από 40% της κλιματικής αλλαγής του πλανήτη.

Η σημερινή οργανωμένη γεωργία μολύνει κυριολεκτικά με την υπερβολική λίπανση το έδαφος, το νερό, και στις παράκτιες περιοχές ακόμη και τη θάλασσα με το άζωτο και τον φώσφορο που χρησιμοποιεί, και συμβάλει ταυτόχρονα και στην εξαφάνιση της βιοποικιλίας των ειδών. Παράλληλα, η ανθρωπότητα συνεχίζει να αυξάνεται με πολύ γοργούς ρυθμούς, και σύμφωνα με εκτιμήσεις του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, ο αριθμός αυτός ξεπερνάει σήμερα τα 78 εκατομμύρια ατόμων ανά έτος.

Όμως, για το κάθε ένα επιπλέον άτομο στον πλανήτη αυτόν, απαιτείται και ένα επιπλέον κομμάτι γης, επάνω στο οποίο θα καλλιεργούνται τα τρόφιμα που χρειάζεται για την διατροφή του. Από την μία, αυτή η επιφάνεια δεν είναι διαθέσιμη στη φύση και τα άλλα είδη που ζουν σε αυτήν, και από την άλλη, επηρεάζεται αρνητικά το υπόλοιπο του κόσμου λόγω της υπερλίπανσης του εδάφους.

Εναλλακτικά, θα έπρεπε οι αγρότες και κτηνοτρόφοι αυτού του κόσμου να είναι σήμερα σε θέση, να παράγουν από τα χωράφια και τα λιβάδια τους την αντίστοιχα μεγαλύτερη ποσότητα τροφίμων, ώστε να ταΐσουν αυτά τα επιπλέον 78 εκατομμύρια ατόμων που αυξάνονται κάθε χρόνο. Και μάλιστα, χωρίς να επιβαρύνουν πρόσθετα το περιβάλλον και την φύση. Και ακόμη καλύτερα ήταν, αν κατάφερναν να πετύχουν αυτές τις υψηλότερες παραγωγικές αποδόσεις, ανακουφίζοντας όμως ταυτόχρονα και την φύση.

Με τέτοιου είδους φαινομενικά άλυτα ερωτήματα ασχολείται η Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής για τα Επισιτιστικά (UN Food System Summit), που έχει συγκαλέσει ο ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο της χρονιάς που μας πέρασε. Στην επιστημονική ομάδα για την προετοιμασία αυτής της συνόδου κορυφής, κάλεσε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες τον γεωπόνο Prof. Dr. Urs Niggli, ο οποίος από το 1990 έως 2020 διεύθυνε το Ινστιτούτο Ερευνών Βιολογικής Γεωργίας (FiBL) στο Frick της Ελβετίας και το οδήγησε να βρίσκεται στην παγκόσμια κορυφή αυτού του κλάδου.

Η βιολογική γεωργία από μόνη της, δεν αρκεί πια

Μετά από τρεις δεκαετίες έρευνας, κατά τις οποίες το FiBL υπό τη διαχείρισή του είχε προχωρήσει σε βασικά επιστημονικά θεμέλια και είχε αναπτύξει τη βιολογική γεωργία παραπέρα, θα περίμενε κανείς πως ο Urs Niggli θα παρουσίαζε χωρίς καμία επιφύλαξη, αυτό το είδος καλλιέργειας ως τη λύση για τα διατροφικά προβλήματα της ανθρωπότητας. Όμως η απάντηση του κορυφαίου ερευνητή είναι πολύ πιο περίπλοκη - και δείχνει, πως η βιολογική γεωργία από μόνη της το 2050 δεν θα ήταν ήδη σε θέση να χορτάσει την ανθρωπότητα.

Αυτό, με τη σειρά του, δεν εκπλήσσει σχεδόν καθόλου τον Bruno Streit, ο οποίος εξετάζει στο Johann Wolfgang-Goethe-Universität της Φρανκφούρτης την σχέση μεταξύ της πληθυσμιακής πίεσης και της βιοποικιλότητας: "τελικά, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ, ζούσαν τον Μάιο του 2020 για πρώτη φορά στη Γη περισσότεροι από 7,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι. Το 2050 ο πληθυσμός αυτός, θα μπορούσε να είναι ήδη 9,7 δισεκατομμύρια", εξηγεί ο Ελβετός ερευνητής της βιοποικιλότητας. Όμως, σχεδόν 2 δισεκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο, σημαίνει πως η ήδη τεράστια πίεση που ασκείται αυτή την στιγμή στη φύση και το περιβάλλον, θα αυξηθεί για ακόμη μια φορά δυναμικά.

Αυτό που καλλιεργείται κυρίως είναι χειμερινό σιτάρι, χειμερινό κριθάρι, σόγια, πατάτες, ελεύθερα λαχανικά και ένα μείγμα χόρτου-τριφυλλιού - το οποίο προορίζεται για ζωοτροφή. Αυτό που παρατήρησαν οι ερευνητές μετά από αυτές τις δύο δεκαετίες ήταν, πως στα εδάφη των βιολογικών χωραφιών βρέθηκαν από 40% έως 80% περισσότεροι γαιοσκώληκες, οι οποίοι μάλιστα πολλαπλασιάζονταν πολύ καλύτερα από τους συνομήλικους τους που είχαν βρεθεί στα εδάφη των χωραφιών της συμβατικής γεωργίας. Μαζί με τα βακτήρια και τους μύκητες, αυτά τα σκουλήκια επεξεργάζονται πολύ καλύτερα τα υπολείμματα της παραγωγής, όπως και την κοπριά και το κομπόστ - και με αυτόν τον τρόπο παρέχουν στις ρίζες των καλλιεργειών όλα εκείνα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται. Κι αν λάβουμε υπόψιν μας, πως σε ένα βιολογικό χωράφι διαστάσεων 100 επί 100 μέτρων υπάρχουν περίπου 40 τόννοι τέτοιων οργανισμών, το βιολογικό έδαφος παρέχει στα φυτά πολύ καλύτερες συνθήκες ανάπτυξης, από ένα συμβατικό έδαφος ίδιου μεγέθους - το οποίο περιέχει λιγότερο από 25 τόνους τέτοιων οργανισμών.

Μεγαλύτερη βιοποικιλότητα μέσω της βιολογικής γεωργίας

Όμως ακόμη και πάνω από την επιφάνεια του εδάφους, βρίσκονται οι βιοπαραγωγοί του Birsmattehof σε σαφές πλεονέκτημα. Κι αυτό, επειδή στα δικά τους χωράφια, υπάρχουν - σε αντίθεση με εκείνα της συμβατικής γεωργίας - μεταξύ 175% και 220% περισσότερες και χρήσιμες για τη γεωργία ομάδες ζώων, όπως τα σκαθάρια εδάφους, τοπικά έντομα και αράχνες. Κι αυτό οφείλεται στην εξόντωση των μικροσκοπικών αυτών πλασμάτων στις συμβατικές καλλιέργειες μέσω χημικών και επικίνδυνων - ακόμη και για την ανθρώπινη υγεία - ψεκασμών.

Από την άλλη πλευρά, βελτιώνουν το έδαφος των βιολογικών καλλιεργειών τα φυσικά και οργανικά λιπάσματα που χρησιμοποιούνται, όπως και τα διάφορα φυτικά ζιζάνια που μεγαλώνουν σε εκείνους τους φυσικούς βιότοπους. Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα, οι βιότοποι αυτοί καταλήγουν να είναι το μοναδικό προστατευτικό καταφύγιο για όλους αυτούς τους οργανισμούς.

"Για να μπορέσουμε να θρέψουμε τον αναμενόμενο και κατά 1,9 δισεκατομμύρια αυξανόμενο πληθυσμό του πλανήτη έως εκείνη τη στιγμή, θα έπρεπε η ήδη καλλιεργήσιμη γη να αυξηθεί σε έκταση κατά 37 τοις εκατό."

Τη στιγμή που η Verena Seufert και ο Navin Ramankutty από το Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στο Βανκούβερ του Καναδά, αξιολόγησαν στο περιοδικό Science Advances το 2017 σχεδόν όλες τις διαθέσιμες μελέτες, μπόρεσαν να επιβεβαιώσουν στην Ευρώπη, Ασία και Βόρεια Αμερική το αποτέλεσμα της Ελβετίας.

Όσο αφορά την βιοποικιλότητα, την ποιότητα του εδάφους και του νερού, καθώς και την θρεπτική αξία των συγκομισμένων φυτών, η βιολογική γεωργία κατέληγε να έχει πολύ καλύτερα αποτελέσματα. Ακόμη και οικολογικά, οι βιοκαλλιεργητές είναι πραγματικά σημαντικά ανώτεροι από τους συμβατικούς καλλιεργητές.

Ωστόσο, αυτό το τεράστιο πλεονέκτημα τους κοστίζει ένα μεγάλο χάντικαπ: η τελική απόδοση των βιολογικών αγροκτημάτων, είναι κατά μέσο όρο περίπου 20% με 25% χαμηλότερη, από εκείνη των συμβατικών αγροκτημάτων - συνοψίζει ο Urs Niggli. Και αυτό από μόνο του, θα οδηγούσε την παγκόσμια γεωργία σε βάση μόνο βιολογικής επεξεργασίας των καλλιεργειών και εδαφών σε ένα πολύ τρομακτικό σενάριο. "Για να μπορέσουμε να θρέψουμε τον αναμενόμενο και κατά 1,9 δισεκατομμύρια αυξανόμενο πληθυσμό του πλανήτη έως εκείνη τη στιγμή, θα έπρεπε η ήδη καλλιεργήσιμη γη να αυξηθεί σε έκταση κατά 37 τοις εκατό" αναφέρει στη συνέχεια ο Urs Niggli. Αυτό θα ήταν καταστροφικό για την φύση και το περιβάλλον, επειδή θα αναγκαζόμασταν να καταστρέψουμε αυτές τις τεράστιες εκτάσεις των φυσικών οικότοπων, και συνεπώς θα αποδεκατιζόταν μαζί τους και η ποικιλομορφία των ειδών.

...Με φόρα, ενάντια στον τοίχο

Όμως ακόμη και μια ιδεολογία τύπου "Keep it up" απειλεί ολόκληρο τον πλανήτη με τις υπερβολικές απαιτήσεις. Εάν, ο μέσος όρος της γεωργικής απόδοσης αυξηθεί μελλοντικά με τον ίδιο βαθμό που κατάφερε να αυξηθεί τα τελευταία 60 χρόνια, θα ήταν οι αγρότες αναγκασμένοι - σύμφωνα με έναν υπολογισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων FAO - να μετατρέψουν σε καλλιεργήσιμη γη περίπου 2 δισεκατομμύρια στρέμματα επιπλέον επιφάνειας. Αυτό αντιστοιχεί στην μισή περίπου έκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, θα απαιτούνταν περίπου 4 δισεκατομμύρια στρέμματα πρασίνου. Με λίγα λόγια, θα έπρεπε να βρούμε κάπου στον πλανήτη Γη, μια διαθέσιμη έκταση στο συνολικό μέγεθος της Ευρωπαϊκής Ένωσης - από τον Σκανδιναβικό βορρά ως νότια στη Σικελία, και δυτικά από την Πορτογαλία έως ανατολικά στη Βουλγαρία - ώστε να δημιουργήσουμε τον επιπλέον χώρο που απαιτείται μόνο για τη βοσκή των κοπαδιών της κτηνοτροφίας, η οποία θα χρησιμοποιηθεί επίσης για την διατροφή μόνο αυτών των επιπλέον 1,9 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που θα προστεθούν στον συνολικό πληθυσμό του πλανήτη μας ως το 2050.

Εάν η ανθρωπότητα δεν βρει μια καλύτερη λύση, θα προστεθούν στις σημερινές γεωργικές εκτάσεις περίπου 6 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα αρόσιμης γης, και επομένως τα 2/3 της έκτασης των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Και αυτό, θα φέρει μαζί του όλες εκείνες τις αρνητικές συνέπειες για την φύση και το περιβάλλον, και μάλιστα σε μια περίοδο που η γεωργία βρίσκεται ήδη σήμερα στα όρια της κατάρρευσης, ενώ συγχρόνως η βιοποικιλότητα έχει αρχίσει να μειώνεται επικίνδυνα.

Ο σημερινός συνηθισμένος συνδυασμός περισσότερης συμβατικής και λιγότερο βιολογικής γεωργίας - τη στιγμή που ακόμη και στις ανεπτυγμένες χώρες οι βιοκαλλιεργητές καταφέρνουν με δυσκολία να αγγίξουν ένα ποσοστό μεταξύ 10% και 20% - δεν θα μπορούσε με τίποτε να καταφέρει να θρέψει την ανθρωπότητα το 2050. Όμως και μόνοι τους οι βιοκαλλιεργητές επίσης δεν θα μπορούσαν να καταφέρουν κάτι τέτοιο.

Στην μη επιθυμητή ερώτηση για το πως θα μπορούσε να θρεφτεί ο πληθυσμός αυτός, οι διάφορες περιβαλλοντικές οργανώσεις - όπως και οι οργανώσεις για τη διατήρηση της φύσης - απαντούν με αποκρουστικές δικαιολογίες, απλοποιώντας γενικά το πρόβλημα με λόγια όπως "τρώτε λιγότερο κρέας" ή "προσπαθήστε να σπαταλάτε λιγότερες ποσότητες τροφίμων".

Στην Κεντρική Ευρώπη επικεντρώνεται η συζήτηση κυρίως στο πρώτο σημείο αυτών των απαντήσεων, για το οποίο υπάρχουν πραγματικά πολύ έγκυρα επιχειρήματα: "η συγκομιδή ανά στρέμμα γεωργίας ανέρχεται σε διπλάσια ποσότητα πρωτεΐνης από φυτική προέλευση - όπως από αρακά, φασόλια, λούπινα ή άλλα όσπρια - από ότι θα είχαμε μέσω μιας παράκαμψης αυτής για τη δημιουργία ζωοτροφών που θα καταναλώνονταν στα στομάχια π.χ. των αγελάδων, και η οποία θα επέστρεφε στο πιάτο μας σε μορφή γάλατος, γιαουρτιού ή τυριού" αναφέρει ο Urs Niggli. "Άν μάλιστα υπολογίσουμε συγκριτικά κάτι τέτοιο και για την κατανάλωση κρέατος, τότε η άμεση κατανάλωση των οσπρίων από τον άνθρωπο, προσφέρει έως και 20 φορές περισσότερες πρωτεΐνες, από ότι θα μας πρόσφερε η ίδια έκταση γης σε μορφή κρέατος."

"Περισσότεροι χορτοφάγοι και βίγκαν θα ήταν φυσικά η καλύτερη λύση, όμως το τυρί και το γιαούρτι θα εξακολουθούν να υπάρχουν σε αφθονία και στο μέλλον"

Ωστόσο, αυτό το συγκλονιστικά πενιχρό ρεκόρ με τα χοιρινά σνίτσελ, τις μοσχαρίσιες μπριζόλες ή τα αρνίσια παϊδάκια, είναι μόνο ένα μέρος της ουσίας. Επειδή ισχύει μόνο για ζώα, τα οποία εκτρέφονται με ενεργειακές ζωοτροφές, ώστε να παχύνονται για μεγαλύτερη οικονομική απόδοση. Είναι αλήθεια πως σε ολόκληρο τον πλανήτη περίπου 3,9 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα - μια έκταση που ισοδυναμεί με την έκταση και των 27 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης - καλλιεργούνται με σιτηρά και αραβόσιτο για ζωοτροφές που προορίζονται συγκεκριμένα για αυτά τα ζώα. Όμως αυτά είναι μόνο το 8% της παγκόσμιας γεωργικής επιφάνειας, ενώ υπάρχουν και 68% επιφάνειας η οποία αποτελείται μονίμως από πράσινα λιβάδια ή εδάφη, τα οποία παραμένουν αχρησιμοποίητα. Κι εκεί βόσκουν διάφορα μηρυκαστικά όπως βοοειδή, πρόβατα και κατσίκια, των οποίων το πεπτικό σύστημα μπορεί να επεξεργαστεί τα διάφορα χόρτα, τα οποία δεν χρησιμοποιούνται ούτε για την κατανάλωση από τον άνθρωπο, όμως ούτε και για την εκτροφή των χοίρων ή των πουλερικών. Τα βοοειδή π.χ. στα βοσκοτόπια της Βόρειας Γερμανίας, της Αργεντινικής πάμπας ή στη ζώνη του Σαχέλ της Αφρικής, δεν ανταγωνίζονται τον άνθρωπο στην τροφή που καταναλώνουν.

Όλα τα είδη της κτηνοτροφίας δεν ταυτίζονται μεταξύ τους

Έχουμε λοιπόν τις αγελάδες, οι οποίες ρεύονται μεγάλες ποσότητες μεθανίου, το οποίο συμβάλλει σε ένα πολύ σημαντικό μέρος σχετικά με την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Επομένως, μήπως θα έπρεπε να καλλιεργούμε π.χ. όσπρια και σε αυτές τις περιοχές, αντί να βόσκουν εκεί αυτά τα ζώα; "Κάτι τέτοιο θα ήταν κάθε άλλο παρά μια καλή ιδέα για την προστασία του κλίματος" εξηγεί ο Urs Niggli. Και έχει δίκιο, επειδή αυτές οι επιφάνειες αποθηκεύουν σχετικά μεγάλες ποσότητες άνθρακα, οι οποίες με την μετατροπή τους σε καλλιεργήσιμη γη θα απελευθερωνόταν ως αέρια του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.

Σε αυτή την περίπτωση, θα είχαμε την εκπομπή πολύ περισσότερων αερίων του θερμοκηπίου, από αυτά που διαφεύγουν με το ρέψιμο από τα στομάχια των βοοειδών. Και ως λυπηρό παράδειγμα, αναφέρει ο Urs Niggli την περίπτωση της Ινδονησίας, όπου υπήρχαν 100.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα βαλτώδους επιφάνειας, τα οποία αποξηράθηκαν και μετατράπηκαν σε φυτείες φοινικέλαιου, και οι οποίες απελευθερώνουν πολύ περισσότερο κλιματικό αέριο από ότι απελευθερώνει ολόκληρη η Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάτι παρόμοιο είχε συμβεί και όταν η Αργεντινή και η Βραζιλία είχαν μετατρέψει ιδανικούς βοσκότοπους περιοχών της σαβάνας σε εκτάσεις καλλιέργειας σόγιας.

"Ένα πολύ μεγάλο μέρος των σημερινών λιβαδιών, είναι ακατάλληλο για γεωργία, ή θα δημιουργούσε μόνο χωράφια πολύ κακής ποιότητας" αναφέρει επίσης ο Urs Niggli. Επομένως, σε αυτές τις περιπτώσεις, θα μπορούσαν τα γαλακτοκομικά προϊόντα να έχουν συγκριτικά ένα επίσης καλό οικολογικό αποτέλεσμα με τα όσπρια. Τουλάχιστον, αν να μηρυκαστικά καταναλώνουν ως τροφή, αυτό που έχει βελτιστοποιήσει η φύση για το δικό τους πεπτικό σύστημα: αγνό γρασίδι και τίποτε άλλο!

Ως εκ τούτου, οι σύγχρονες βιολογικές φάρμες τρέφουν ήδη σήμερα τα βοοειδή τους με φρέσκα και αποξηραμένα χόρτα, και οι αγελάδες τους δίνουν χωρίς τεχνητή ζωοτροφή επίσης άφθονο γάλα. Μόνο όταν γεννιούνται τα μοσχάρια, με αποτέλεσμα να πρέπει οι θηλάζουσες αγελάδες να παράγουν άφθονο γάλα για τους απογόνους τους, λαμβάνουν πρόσθετη ενεργειακή τροφή - η οποία όμως σε αυτή την περίπτωση προέρχεται από υπολείμματα, τα οποία ούτως ή άλλως δεν προορίζονταν για κατανάλωση από τον άνθρωπο. Αυτά θα μπορούσαν π.χ. να είναι πίτουρα, τα οποία περισσεύουν από την επεξεργασία της παραγωγής σιτηρών σε μορφή φλούδας ή βλασταριών. Επίσης, χρησιμοποιούνται για τον σκοπό αυτόν, τα στερεά υπολείμματα από την παραγωγή των φρουτοχυμών μετά το στύψιμο των φρούτων ή των ντοματών.

Ο χοίρος, ο περιβαλλοντικός βρομιάρης

Τέτοια υπολείμματα είναι φυσικά κατάλληλα και ως ζωοτροφή για χοίρους και άλλα μη μηρυκαστικά ζώα, τα οποία δεν τρώνε γρασίδι. Όμως οι διαθέσιμες ποσότητες τέτοιων υπολειμμάτων δεν θα αρκούσαν με τίποτε, για να ταΐσουν τους τεράστιους αριθμούς των χοίρων και των πουλερικών, τα οποία μεγαλώνουν σήμερα σε βιομηχανικές φάρμες παραγωγής κρέατος. Και για να μπορούσε να τραφεί όλος αυτός ο αυξανόμενος ανθρώπινος πληθυσμός, θα πρέπει να ελαττωθούν σημαντικά οι ποσότητες του χοιρινού σνίτσελ ή του στήθους από κοτόπουλο που καταναλώνουμε σήμερα, σε αντίθεση με τα γαλακτοκομικά και το βοδινό κρέας - τα οποία δεν δημιουργούν τόσο μεγάλο πρόβλημα. Βέβαια, καλό θα ήταν να αυξανόταν και ο αριθμός των φυτοφάγων και των βίγκαν σε σχέση με σήμερα, άσχετα αν τα γαλακτοκομικά προϊόντα θα εξακολουθούν να υπάρχουν σε αφθονία.

"Η πορεία που θα ακολουθήσει η κατανάλωση του κρέατος, θα μπορούσε να παραδειγματιστεί μελλοντικά και από την κατεύθυνση που που έχει πάρει και στον αραβοεβραϊκό κόσμο της Μέσης Ανατολής, και μάλιστα εδώ και αρκετούς αιώνες: συγκεκριμένα, στην ιστορική περιοχή της Χαναάν, όπου η παραγωγή και η κατανάλωση του χοιρινού κρέατος είναι πλέον ένα ταμπού, ως αποτέλεσμα της αύξησης του πληθυσμού και της μείωσης των δασικών πόρων", αναφέρει ο καθηγητής Bruno Streit από το Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης. Κι αυτό, επειδή η τροφή ήταν στην έρημο ζώνη της γης πάντα ένα σπάνιο αγαθό. Και γενικά, αυτό το "χοιρινό-ταμπού" χρησιμοποιείται σήμερα στις περιοχές αυτές και σε συνδυασμό με οικολογικά και οικονομικά επιχειρήματα.

"Η ποιότητα και η δομή του εδάφους, έχει σήμερα για τη γεωργία πολύ μεγάλη σημασία"

Βέβαια, μόνο με λιγότερο χοιρινό κρέας και κοτόπουλο, δεν θα ήμασταν με τίποτε σε θέση να χορτάσουμε τον παγκόσμια αυξανόμενο πληθυσμό. Επομένως, ιδιαίτερα σημαντικό είναι, να μπορούμε να εκμεταλλευτούμε όσο το δυνατόν καλύτερα την υπάρχουσα γεωργική επιφάνεια που έχουμε στη διάθεση μας. "Ενώ η γεωργικές έρευνες είχαν επικεντρωθεί μέχρι στιγμής κυρίως σε προφανείς πτυχές όπως είναι η λίπανση του εδάφους και η καταπολέμηση των παρασίτων και των ζιζανίων, θα μπορούσε μελλοντικά να προσέλθει στο επίκεντρο των ερευνών αυτών και ένα ακόμη σημείο: η ποιότητα και η δομή του εδάφους, η οποία έχει σήμερα για τη γεωργία πολύ μεγάλη σημασία", συμπληρώνει ο ίδιος καθηγητής, ο οποίος ασχολήθηκε εντατικά στο παρελθόν με τη βιοποικιλότητα των ακάρεων oribatid mites (Cryptostigmata), τα οποία είναι πολύ σημαντικά για την ποιότητα του εδάφους. "Η μεγαλύτερη ποικιλία αυτών των οργανισμών, έχει βρεθεί στα εδάφη των βιοκαλλιεργητών" αναφέρει ο ερευνητής της βιοποικιλότητας.

Και ακριβώς εδώ βρίσκεται - σύμφωνα με τον επιστήμονα της γεωπονικής Urs Niggli - το κλειδί για την γεωργία του μέλλοντος. "Το σύστημα της βιολογικής γεωργίας με ποικίλες αμειψισπορές και ο συνδυασμός της κτηνοτροφίας με τη γεωργία κρατά τα εδάφη υγιή. Κατά τη διαδικασία αυτή για παράδειγμα, το άχυρο μεταφέρεται από τα χωράφια με τα δημητριακά στους στάβλους, αφού χρησιμοποιηθεί ανακατεύεται με την κοπριά των ζώων, και αυτή με την σειρά της φροντίζει για την λίπανση των εδαφών και τα διατηρεί υγιή." Επίσης, οι βιοκαλλιεργητές κερδίζουν επιπλέον πόντους με προγράμματα όπως το "mixed cropping", κατά τα οποία καλλιεργούνται για παράδειγμα σιτηρά μαζί με τριφύλλι ή όσπρια, με αποτέλεσμα να αυξάνονται σημαντικά οι αποδόσεις και να διατηρούνται τα εδάφη τους σε υψηλή ποιότητα.

Ένα μοντέλο, κατάλληλο για το μέλλον

Από την άλλη, η συμβατική γεωργία ακολουθεί ένα πολύ πιο απλό σύστημα εκμετάλλευσης των εδαφών, το οποίο συχνά βασίζεται σε δύο έως και τρεις αμειψισπορές ανά έτος, και οι οποίες αποτελούνται συνήθως από χειμερινό σιτάρι, καλαμπόκι με τα ζαχαρότευτλα να ακολουθούν στο τέλος. Ενώ οι βιοκαλλιεργητές καταφέρνουν πολύ συχνά να έχουν επτά ή οχτώ συνεχιζόμενες καλλιέργειες ανά έτος.

Γιατί να μην υιοθετήσει και η συμβατική γεωργία ένα παρόμοιο μοντέλο, κι έτσι να καταφέρει να ελαττώσει σημαντικά την επιβλαβή και προβληματική χρήση του αζώτου και του φωσφόρου στα εδάφη της, όπως και την χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων; Αξίζει βέβαια να σημειωθεί, πως οι βιοκαλλιεργητές του Birsmattehof, ενώ κατάφεραν να πετύχουν στα εδάφη τους μια απόδοση που αντιστοιχεί στο 82% της απόδοσης των συμβατικών τους συναδέλφων, το πέτυχαν αυτό χρησιμοποιώντας 96% λιγότερα φυτοφάρμακα από ότι οι υπόλοιποι.

Μήπως λοιπόν υπάρχει η λύση για το πρόβλημα της διατροφής του παγκόσμιου πληθυσμού, μέσα σε έναν έξυπνο συνδυασμό των θετικών στοιχείων και από τους δύο αυτούς και τόσο διαφορετικούς κόσμους της γεωργίας - αυτόν της συμβατικής με αυτόν της βιολογικής;

Εικονικές μοντελοποιήσεις σε υπολογιστές του FiBL, δείχνουν ακριβώς αυτό: μια νέα παραλλαγή με μερίδιο 60% της βιολογικής και 40% της συμβατικής γεωργίας των επεξεργάσιμων αγροτικών εδαφών, θα μπορούσε να προσφέρει μια καλύτερη προστασία του οικοσυστήματος και της φύσης, με μια αξιόπιστη απόδοση υγιεινών τροφίμων - αρκετά για τα 10 δισεκατομμύρια των ανθρώπων. Ταυτόχρονα όμως, θα πρέπει να μειωθούν οι επιφάνειες των εδαφών που προορίζονται για καλλιέργειες της κτηνοτροφίας κατά το ήμισυ, και να καταστρέφονται 50% λιγότερα τρόφιμα λόγω υπερκατανάλωσης/σπατάλης.

"Θα πρέπει να πάψουμε επιτέλους να επιχειρηματολογούμε γύρω από το αν είναι σωστές ή λανθασμένες οι καινοτομίες στον τομέα της γεωργίας"

Αυτό, όσο αφορά το θεωρητικό κομμάτι, το οποίο βέβαια μας δείχνει, πως η προμήθειες των τροφίμων σήμερα αρκούν - όμως όχι και κάτι περισσότερο. Επειδή αυτό που λείπει, είναι κάποιες εφεδρείες τροφίμων σε περίπτωση απροσδόκητων περιστατικών, όπως π.χ. ανυπολόγιστες αστοχίες ή καταστροφές καλλιεργειών σε ορισμένες περιοχές. Και η ιστορία της ανθρωπότητας έχει καταγράψει πολλές φορές στο παρελθόν, πως τέτοια προβλήματα δεν μπορούν να αποφευχθούν, με αποτέλεσμα να είναι πλέον αναγκαία η σταθεροποίηση της κατάστασης και της προσφοράς των τροφίμων μέσω διαφόρων βελτιώσεων του όλου συστήματος.

Η ψηφιοποίηση θα μπορούσε να παίξει έναν πολύ σημαντικό ρόλο επάνω σε αυτό, και στο οποίο οι βιοκαλλιεργητές ήδη έχουν αναλάβει έναν πρωτοποριακό ρόλο, με την ιδιαίτερα εντατική χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών της πληροφορικής. Επειδή, πολλοί από αυτούς χρησιμοποιούν ήδη π.χ. αντίστοιχες εφαρμογές για να εμπορεύονται απευθείας και πολύ πιο αποτελεσματικά τα προϊόντα που παράγουν, και με αυτόν τον τρόπο να σταθεροποιούν παράλληλα το κόστος και τις τιμές των σχετικά ακριβότερων βιολογικών προϊόντων. Και στο εγγύς μέλλον, θα μπορούσαν π.χ. τα τεράστια τρακτέρ και μηχανήματα να αντικατασταθούν από κατά πολύ μικρότερες ρομποτικές μονάδες, οι οποίες θα ελέγχονται μάλιστα από μόνες τους.

Τέτοια μηχανήματα, αναγνωρίζουν π.χ. τα ζιζάνια από το σχήμα και το ακριβές χρώμα των φύλλων, και μπορούν να εργάζονται ακούραστα επάνω σε αυτό μέρα και νύχτα. Μπορούν να μετρούν με ακρίβεια τις ανάγκες νερού των φυτών στα χωράφια, με αποτέλεσμα να υπάρχει ένας άψογος έλεγχος της κατανάλωσης του νερού. Κι όταν αρχίζει να τελειώνει η ενέργεια που διαθέτουν, μπορούν αυτόνομα να οδηγηθούν στον επόμενο σταθμό τροφοδοσίας, ώστε να φορτίσουν με ηλιακή ενέργεια τις μπαταρίες τους και να είναι έτοιμα για την επόμενη αποστολή τους. Όμως, το τεράστιο πλεονέκτημα που διαθέτουν είναι, πως με το μικρό τους βάρος δεν συμπυκνώνουν το έδαφος τόσο πολύ, με αποτέλεσμα αυτό να παραμένει υγιές.

Η ψηφιοποίηση και η γενετική τεχνολογία θα πρέπει να βγάλουν το φίδι από την τρύπα

Εκτός από την ψηφιοποίηση, κατά τη γνώμη του Urs Niggli, θα μπορούσε ακόμη μια τεχνολογία να βοηθήσει μαζικά τη βελτίωση των αγροτικών αποδόσεων, βελτιώνοντας έτσι περαιτέρω την επισιτιστική ασφάλεια: τα θετικά αποτελέσματα των γενετικά τροποποιημένων εμβολίων mRNA κατά του Covid-19, θα μπορούσαν να επηρεάσουν θετικά - όσο αφορά την δυσαρέσκεια των ανθρώπων - την χρήση της γενετικής τεχνολογίας. Βέβαια, καθόλου από πλευράς των βιοκαλλιεργητών, οι οποίοι πρέπει να τηρούν αυστηρά κάποιες κατευθυντήριες γραμμές όσο αφορά την χρήση της τεχνολογίας αυτής, και οι οποίες την απαγορεύουν ρητά. Επίσης το Label της βιολογικής γεωργίας "χωρίς τη χρήση γενετικής τεχνολογίας" είναι η κόκκινη γραμμή της βιολογικής γεωργίας, η οποία την κάνει να ξεχωρίζει από την συμβατική.

Ωστόσο, στη συμβατική γεωργία η γενετική τεχνολογία χρησιμοποιείται ήδη, και πολύ σύντομα θα έχουμε στην αγορά ποικιλίες σιταριού, οι οποίες θα είναι ανθεκτικές στην ερυσίβη. Θα ακολουθήσουν οπωροφόρα δέντρα, τα οποία θα είναι ανθεκτικά στην ψώρα, επειδή τέτοιες ανθεκτικότητες ελαχιστοποιούν τις καλλιεργητικές ζημιές και βελτιώνουν τις αποδόσεις χωρίς υπερβολική χρήση χημικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων. "Θα πρέπει να πάψουμε επιτέλους να επιχειρηματολογούμε γύρω από αν είναι σωστές ή λανθασμένες οι καινοτομίες στον τομέα της γεωργίας, και να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, ώστε να καταφέρουμε να βρούμε μια βιώσιμη λύση για να θρέψουμε υγιεινά την ανθρωπότητα", συμπληρώνει ο Urs Niggli, αναφερόμενος επάνω στην συστηματική γεωργία.

Και για να καταφέρουμε να πετύχουμε αυτή την εξέλιξη, ο Ελβετός επιστήμονας της γεωπονικής υποστηρίζει, πως θα πρέπει να υπάρξουν και μεγάλες αλλαγές σε ότι αφορά τις γεωργικές επιδοτήσεις. Αντί - όπως ισχύει σήμερα - να επιδοτούμε το εισόδημα, θα πρέπει μελλοντικά να επιδοτούμε την βιοποικιλότητα, την γονιμότητα του εδάφους, τους κλιματικούς στόχους και την σωστή μεταχείριση των ζώων - τα οποία είναι παράγοντες, οι οποίοι δεν έχουν κάποια τιμή στην αγοραστική οικονομία. Γιατί, μόνο τότε θα αξίζει τον κόπο να φροντίζουμε ακόμη και ένα αδύνατο λιβάδι, το οποίο όμως είναι ένα καταφύγιο για μια πολύ μεγάλη βιοποικιλότητα - ακόμη κι αν η πραγματική οικονομική αξία του χόρτου που θα μας προσφέρει, θα είναι κατά πολύ χαμηλότερη από την αξία του χόρτου από ένα άλλο - ισχυρά επεξεργασμένο λιβάδι.

Ακριβώς αυτή είναι η μελλοντική πορεία που πρότειναν στην (τότε ακόμη) Καγκελάριο της Γερμανίας ομόφωνα οι εκπρόσωποι των συλλόγων γεωργίας και προστασίας της φύσης, αποτελούμενοι από γεωπονικούς ερευνητές και επιστήμονες διατήρησης της φύσης, μέσω της Μελλοντικής Επιτροπής για τη Γεωργία - και με την οποία είμαι σύμφωνος κι εγώ ο ίδιος προσωπικά.

Δυστυχώς όμως - όσο αφορά την χώρα μας - αυτή παίζει σε μια άλλη κατηγορία. Μια κατηγορία, όπου υπερισχύουν τα προσωπικά συμφέροντα "κάποιων" και όπου οι λέξεις "έλεγχος" και "τήρηση" δεν υπάρχουν στο λεξικό κάποιων υπηρεσιών!...

Κείμενο: Philos vom Berg